Grijsverloopfilters

Dit artikel is vertaald vanuit het engels, het origineel is hier te vinden bij Cambridge in Colour.

INTRODUCTIE
Graduated Neutral Density (GND), 'grad' of grijsverloopfilters zijn een essentieel instrument voor het vastleggen van beelden met een groot dynamisch bereik. Ze zijn het verborgen geheim van de succesvolle landschapsfotograaf. Hoewel ze al meer dan honderd jaar worden gebruikt, kan tegenwoordig het grijsverloop effect ook digitaal worden toegepast tijdens de RAW-ontwikkeling of in het daaropvolgend bewerken van foto's. In beide gevallen heeft het gebruik maken van grijsverloop- filters ongetwijfeld een enorme impact op de kwaliteit van je foto's.

 standaard, zonder filters

... met grijsverloopfilter.

Als we naar een beeld kijken passen onze ogen zich razendsnel aan de verschillende helderheidsniveaus. Een standaard camera legt anders dan onze ogen het hele beeld vast met dezelfde belichting. Dit kan er toe leiden dat de heldere en donkere gebieden te uitgewassen zijn en leegte in detail hebben, in tegenstelling tot hoe wij het beeld hebben waargenomen.

Vaak wordt op het gebruik van fotografische filters neergekeken als kunstmatige verbeteringen, terwijl grijsverloopfilters eigenlijk het tegenovergestelde kunnen: je helpen bij het maken van een foto die beter nabootst hoe het beeld in werkelijkheid was.

Origineel beeld    +    grijsverloopfilter                     —>                          Resultaat

Zij werken door het geleidelijk belemmeren van meer licht in één richting van het filter en kan in vrijwel elke situatie worden gebruikt waar de helderheid gelijkmatig verandert in één richting - hetzij op een scherpe grens zoals de horizon, hetzij meer geleidelijk over het hele beeld. Algemeen worden beelden met meer groothoek vaak meer verbeterd dit komt hoofdzakelijk omdat deze veel meer bereik in helderheid bevatten.

Grijsverloopfilters worden zo genoemd omdat ze (i) een gradueel masker hebben, (ii) deze een mix is van van helder tot neutraal-grijs gekleurd en (iii) de effectieve dichtheid van het grijs toeneemt, waardoor meer licht wordt blokkeerd.

Grijsverloopfilters zijn van invloed op twee aspecten van een foto:

• Dynamisch bereik. Je bent in staat om beelden vast te leggen waarvan het bereik in helderheid groter is dan de mogelijkheden van je camera. Dit is de hoofdzakelijke toepassing.
• Lokaal contrast. Ook al vergroten grijsverloopfilters het contrast tussen extreme lichte en donkere regio's, het contrast in elke regio wordt ook verhoogd en veranderd het uiterlijk van kleur en detail *). Dit is misschien een minder bekend voordeel, maar waarschijnlijk zorgt het wel voor de grootste verbetering.

*)  Dit komt omdat de extreme hoge- en lage tonen beter aansluiten op de      middentonen, waar de kleurcurve van de camera het meeste contrast heeft (en waar ook onze ogen het meest gevoelig zijn voor toonverschillen).

Meer contrast is vaak de reden waarom veel fotografen grijsverloopfilters toepassen, zelfs wanneer dynamische bereik binnen de mogelijkheden van de camera past. 

Bijvoorbeeld zijn wolken per definitie beter zichtbaar waardoor ze onheilspellender kunnen overkomen. De toepassingen kunnen zeer divers zijn.

TYPE GRIJSVERLOOPFILTERS
Het effect van een grijsverloopfilters wordt bepaald door twee eigenschappen:

• Sterkte. Het verschil tussen hoeveel licht wordt verminderd aan een kant van de gradiënt in vergelijking met de andere.
• Hardheid van de overgang. Dit verwijst naar de hoogte waarmee de donkerste kant van het filter overgaat naar de heldere kant.

Van de twee is de filtersterkte is misschien wel de belangrijkste overweging. Veelgebruikte sterkte specificaties zijn hieronder opgesomd:

       

Sterk filter : 8x                Zwakker filter 4x

Sterkte:             Fabrikant:
[in f-stops]         Hoya,B+W,Cokin   Lee, Tiffen    Leica

1      →      ND2, ND2X            0.3 ND          2X
2      →      ND4, ND4X            0.6 ND          4X
3      →      ND8, ND8X            0.9 ND          8X 

Opmerking:  elke "stop" blokkeert 2x zoveel licht

Sterkte:
Welke sterkte heb je nodig? Dit kan worden geschat door je camera eerst een belichtingsmeting op de donkere helft te laten doen en daarna op de lichtere helft. Het verschil tussen deze twee metingen is de maximale sterkte die je nodig hebt, echter kan je beter een iets zwakker filter kiezen voor realistischer uitziende foto's.

Bijvoorbeeld, als een camera in A-stand (diafragmavoorkeuze) sluitertijden schat van 1/100ste seconde voor de hemel en 1/25e seconde voor de grond, dan gebruik je niet sterker dan een twee-stops grijsverloopfilter. Echter moet je dit spel van nummers niet te strikt nemen, de optimale sterkte is ook afhankelijk van het onderwerp en de sfeer die je probeert te bereiken.

De meest veelzijdige sterkte is de twee-stops grijsverloopfilter (ND4), zwakker is vaak te subtiel en sterker lijkt snel onrealistisch. Ook is het niet moeilijk om een 1 of 3-stops gradueel filter in post-processing te realiseren (door te beginnen met een bestaande foto met 2-stops grijsverloop).

Hardheid van de overgang:

       

Zachte overgang → Hardere overgang

De tweede belangrijk kenmerk is de hardheid van de overgang. De meeste fabrikanten hebben slechts twee types: hard en zacht. Echter, deze termen zijn helaas niet gestandaardiseerd, zodat de precieze hardheid sterk kan variëren per filtermerk.

In het algemeen gebruik je bij groothoeklenzen hardere overgangen, vooral omdat de helderheid abrupter varieert wanneer een breder scala in het beeldkader wordt geperst. Zachtere overgangen zijn veel vergevingsgezinder als ze niet optimaal gepositioneerd zijn, maar hun locatie is ook veel moeilijker te bepalen in de zoeker van de camera.

HOE TE GEBRUIKEN:

Hoewel het overgangsgebied duidelijk zichtbaar is als we naar het filter zelf kijken, is de locatie is vaak verre van duidelijk wanneer je op zoek bent door de zoeker van de camera. De knop op je camera 'preview scherptediepte' kan van groot nut zijn maar je wilt toch uiteindelijk weten waar je op moet letten.

Bij een grijsverloopfilter voor de lens is alleen de positie regelbaar voor één bepaald filter, maar bij toepassing van een digitaal grad filter zijn ook de sterkte en de hardheid van de overgang verstelbaar (hierover later meer).

(i) Positie. Optimale plaatsing is meestal zeer dicht bij de horizon, maar meer realistisch ogende resultaten worden behaald door de overgang iets lager te plaatsen. Let wel: het te hoog plaatsen kan een heldere streep boven de horizon creëren, terwijl bij het te laag plaatsen het verre land onrealistisch donker lijkt. Besteed bijzondere aandacht aan voorwerpen die zich uitstrekken boven de horizon, zoals bomen of bergtoppen.

(ii) Sterkte. De heldere en donkere gebieden in balans brengen kan van groot nut zijn, maar kan ook gemakkelijk overdreven worden. Probeer te vermijden dat de grond helderder wordt dan de lucht als je een realistisch ogend resultaat wilt bereiken.

Opmerking: De sterkte van het filter controleert hoeveel je de voorgrond lichter wilt maken (in tegenstelling tot  de donkere hemel). Foto's met een sterk of zwak filter zijn daarom gebaseerd op de hemel (resulterend in een langere belichtingstijd voor de sterker filter).

(iii) Hardheid van de overgang. Dit zal sterk afhankelijk van het type onderwerp. Zonsop- en ondergangen over water hebben vaak baat bij een zachtere overgang bijvoorbeeld. Als de horizon ongelijk is en met bomen en bergen dan kan een zachte overgang helpen voorkomen dat het GND-filter effect te duidelijk in deze objecten zichtbaar is. In het bovenstaande voorbeeld, een "hardere" overgang werkte goed voor de rechterkant van de horizon, maar creëerde een abrupte overgang in objecten aan de linkerkant.

Opmerking: Met een fysiek grijsverloopfilter hangt de hardheid van de overgang ook af van de brandpuntsafstand en diafragma instelling van je lens. De overgang zal veel zachter bij een telelens verschijnen dan met een groothoek lens. De gradiënt in de foto verschijnt ook waziger bij de geringere scherptediepte (groter diafragma).

MOEILIJKHEDEN:

Wees niet bang om creatief te zijn. In het bovenstaande voorbeeld zou je betere resultaten kunnen bereiken door de overgang onder een hoek te plaatsen, zodanig dat het ongeveer de rotsachtige oceaan front vanuit het midden recht gevolgd tot aan de bomen op de linker bovenhoek. Op dezelfde manier kan men ook stapelen, combineer met meerdere filters om bij complexe geometrieën het licht te regelen.
Zoals vaak bij bomen, de toppen van de bergen en mensen.

     

              Zonder Filter                         Met 2-stops grijsverloopfilter (ND4)

                                                           (zie de donkere rots rechts boven)

Verduisterde toppen kunnen worden verbeterd als je toevlucht zoekt tot andere tools zoals bijv. een laagmasker in Photoshop en handmatig retoucheren van de regio's die meer lichtsterkte nodig hebben. Dit moet indien mogelijk worden vermeden aangezien het vaak moeilijk is om een realistische lichtval te bereiken en vergt veel meer werk in post-processing.

DIGITALE VERSUS FYSIEKE FILTERS
Grijsverloopfilters kunnen zowel fysiek worden toegepast door het plaatsen op de voorkant van de lens, of digitaal door het toepassen van een gradiënt in RAW ontwikkeling (of het gebruik van meerdere belichtingen en deze te combineren met behulp van digitale bewerking).

Voorbeeld van een digitaal gegradueerd filter in Adobe Photoshop:

←     


Een fysiek filter is iets beperkter omdat men moet kiezen tussen bepaalde kant en klaar type filters.
Aan de andere kant geven fysieke grijsverloopfilters vaak een hogere kwaliteit, omdat het de heldere gebieden verduisterd, terwijl een digitaal filter de donkere gebieden helder maakt . Het fysieke grijsverloopfilter heeft een veel langere blootstelling aan licht wat resulteert in aanzienlijk minder ruis binnen de (voorheen) donkerde gebieden.

Je kan deze beperking van het digitaal gegradueerd filter omzeilen door het nemen van twee afzonderlijke beelden (en deze te combineren in beeldbewerkings- software), maar deze techniek kan problematisch zijn met dynamische thema's. Daarnaast vereist het nemen van meerdere opnamen een statief en een afstandsbediening om camerabewegingen tijdens of tussen de beelden te minimaliseren.

ANDERE OVERWEGINGEN
Als je ervoor kiest met fysieke grijsverloopfilters te werken zijn deze gemakkelijker te gebruiken met het juiste filtersysteem. Grijsverloopfilters kunnen op drie manieren worden gebruikt:
Opschroef filters. Dit systeem wordt gebruikt voor de meeste andere filters, waaronder UV- en polarisatiefilters. Bij de ronde opschroeffilters kan het lastg zijn om de locatie van de overgang aan te passen, je kan het filters alleen maar draaien en niet omhoog of omlaag schuiven zoals bij de rechthoekige filters in filterhouders.

Uit de vrije hand. Snel en gemakkelijk te gebruiken, maar men kan de gradiënt niet in dezelfde locatie houden voor verschillende shots. Het maakt ook kleine aanpassingen veel moeilijker.

Filterhouders.  Deze bestaan ​​meestal uit een adapterring die je op de voorzijde van de camera kan schroeven. Het vierkante grijsverloopfilter kunt dan schuiven in deze houder en geeft een nauwkeurige controle over de plaatsing van de overgang. Het Lee filterhoudersysteem is het meest gebruikte maar wel prijzig, Cokin filters zijn veel goedkoper maar hebben natuurlijk een andere kwaliteit.

Omgekeerd grad filter. Dit is een variatie op de gewone grijsverloopfilter. In plaats van een gelijkmatige mix van helder tot grijs, hebben deze filters een mix van helder naar donker grijs naar lichter grijs voor speciale doeleinden. Dit kan soms handig zijn met de zonsopgangen en zonsondergangen omdat dit de heldere strook nabij de horizon beter verduisterd. Aan de andere kant, kan men bijna altijd plaats daarvan alleen maar donkerder dit deel later in post-processing.

Beeldkwaliteit. Telkens als je een extra glaselement plaats tussen het onderwerp en de camerasensor loop je het risico van afnemende beeldkwaliteit. Hoewel dit meestal geen probleem is, kunnen filters die vlekken, vingerafdrukken, micro krassen of andere gebreken hebben, de scherpte en het contrast van je foto's verminderen. Daarnaast zijn veel grijsverloopfilters niet 'multi-coated' wat ze meer vatbaar maakt voor lensflare (gezien het feit dat ze vaak worden gebruikt met harde of dramatische verlichting).

OPMERKINGEN EN VERDER LEZEN
Grijsverloopfilters zijn natuurlijk slechts een van de vele benaderingen van omgang met een moeilijke belichting. Andere veel voorkomende technieken zijn:

• Shaduw/hooglichten herstel. Dit kan worden toegepast in fotobewerking en is een alternatief voor grijsverloopfilters wanneer je (i) de helderheid niet gelijkmatig kan variëren in een richting en (ii) het totale dynamische bereik niet te extreem is.
• Wachten op beter licht. Als blijkt dat je een drie-stops of hogere filtersterkte nodig hebt, kan je in plaats daarvan je foto misschien beter op een ander tijdstip van de dag nemen.
• High Dynamic Range. Wanneer de bovenstaande benaderingen niet praktisch zijn, is een andere populaire techniek om verschillende opnamen samen te voegen tot een enkele high dynamic range (HDR) beeld, met behulp van Photoshop, Photomatix of andere software.

Voor soortgelijke onderwerpen, ook terecht op de volgende tutorials:
High Dynamic Range Fotografie
Een andere krachtige techniek voor het omgaan met moeilijke belichting.
Camera Lens Filters: polarisatie, UV, ND en GND-filters
Een overzicht van de meest gebruikte soorten lensfilters, inclusief een samenvatting van grijsverloopfilters.
Inzicht in en gebruik van polariserende filters
Deze helpen vaak met het verminderen van verschillen in helderheid tussen hemel en aarde onder andere maar hebben meer voordelen.
Inzicht in en gebruik van grijsfilters
Deze verminderen de binnenkomende licht vergelijkbaar met GND filters, maar doen dit gelijkmatig over een afbeelding.

Dit artikel is vertaald vanuit het engels, het origineel is te vinden bij:
Cambridge In Colour - Gradiated Neutral Density Filters